E. Morales "Guinea pig: ọgwụ, nri na ememe anụmanụ na Andes"
Edmundo Morales
Alexander Savin, Dọkịta nke Physical and Mathematical Sciences mere ntụgharị asụsụ a.
Ntụgharị asụsụ izizi dị na ibe webụsaịtị A. Savin dị na http://polymer.chph.ras.ru/asavin/swinki/msv/msv.htm.
A. Savin ji obiọma kwere ka anyị bipụta ihe a na webụsaịtị anyị. Daalụ nke ukwuu maka ohere a bara oke uru!
ISI NKE I. Site na anụ ụlọ gaa n'ahịa ahịa
Na South America, a na-eji osisi dịka poteto na ọka na anụmanụ dịka llamas na kui eme ihe dị ka nri. Dị ka onye ọkà mmụta ihe ochie nke Peruvian Lumbreras si kwuo, kui anụ ụlọ, tinyere osisi ndị a na-akọ na anụ ụlọ ndị ọzọ, ejirila Andes mee ihe kemgbe ihe dị ka 5000 BC. na mpaghara Antiplano. Ụdị anụ ọhịa kui bi na mpaghara a.
Куи (Guinea pig) nke a bụ anụmanụ akpọghị aha ya ebe ọ bụ na ọ bụghị ezi na ọ bụghị Guinea. Ọ bụghịdị nke ezinụlọ òké. O nwere ike ịbụ na e ji okwu Guinea mee ihe kama ịbụ okwu yiri ya bụ Guiana, aha obodo South America nke e si na kui bupụ na Europe. Ndị Europe nwekwara ike iche na e si n'ụsọ oké osimiri Guinea dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ Afrịka ebute kui, ebe ọ bụ na ụgbọ mmiri na-ebu ndị ohu na-esi na Guinea bute ha site na South America. Nkọwa ọzọ metụtara eziokwu ahụ bụ na a na-ere kui na England maka otu Guinea (Guinea). Guinea bụ mkpụrụ ego ọla edo e kpụrụ n'England na 1663. Na Europe dum, kui ghọrọ anụ ụlọ na-ewu ewu ngwa ngwa. Queen Elizabeth I n'onwe ya nwere otu anụmanụ, nke nyere aka na mgbasa ya ngwa ngwa.
Enwere ihe karịrị nde kui 30 ugbu a na Peru, ihe karịrị nde 10 na Ecuador, 700 na Colombia, na ihe karịrị nde 3 na Bolivia. Nkezi arọ nke anụmanụ bụ 750 grams, nkezi ogologo bụ 30 cm (akụkụ dịgasị iche site na 20 ruo 40 cm).
Kui enweghị ọdụ. Ajị anụ nwere ike ịdị nro na nke siri ike, mkpụmkpụ na ogologo, kwụ ọtọ na cury. Agba ndị a na-ahụkarị bụ ọcha, agba aja aja, isi awọ, na ngwakọta dị iche iche. Oji dị ọcha dị ụkọ. Anụmanụ ahụ na-eme nke ọma. Nwanyị ahụ nwere ike ịtụrụ ime mgbe ọ dị ọnwa atọ na mgbe ahụ kwa ụbọchị iri isii na ise ruo iri asaa na ise. N'agbanyeghị na nwanyị nwere naanị ọnụ ara abụọ, ọ na-enwe ike ịmụ nwa na ịzụ ụmụ ise ma ọ bụ isii, n'ihi nnukwu abụba nke mmiri ara ehi.
A na-enwekarị ezì 2 ruo 4 na-awụba n'oké osimiri, mana ọ bụghị ihe ọhụrụ maka asatọ. Kui nwere ike ịdị ndụ ruo afọ itoolu, mana nkezi ndụ ndụ bụ afọ atọ. Ụmụ nwanyị asaa nwere ike ịmụ ụmụ 72 n'ime otu afọ, na-amịpụta anụ karịrị kilogram iri atọ na ise. Onye Peruvian cuy mgbe ọ dị ọnwa atọ na-atụ ihe dịka gram 850. Onye ọrụ ugbo sitere n'otu nwoke na nwanyị iri n'ime otu afọ nwere ike nwee anụmanụ 361. Ndị ọrụ ugbo na-azụ anụ n’ahịa na-ere ụmụ nwanyị ka awụsara ahịhịa ha ruru nke atọ, n’ihi na ụmụ nwanyị ndị a na-ebu ibu ma na-atụ ihe karịrị gram 1 kilogram 200 ma na-ere ya ọnụ ahịa dị elu karịa ndị nwoke ma ọ bụ nwanyị ndị na-amụbeghị nwa. Mgbe nke atọ gachara, ụmụ nwanyị na-azụ ụmụ na-eri ọtụtụ nri na ọnwụ ha n'oge ịmụ nwa dị elu.
A na-emegharị Kui nke ọma na mpaghara ihu igwe (ugwu okpomọkụ na ugwu dị elu) bụ ebe a na-azụkarị ha n'ime ụlọ iji chebe ha pụọ na oke ihu igwe. N'agbanyeghị na ha nwere ike ịdị ndụ na 30 Celsius C, gburugburu ebe obibi ha bụ ebe okpomọkụ sitere na 22 Celsius C n'ehihie ruo 7 Celsius C n'abalị. Kui, Otú ọ dị, anaghị anabata okpomọkụ na-adịghị mma na nke dị elu ma na-ekpo ọkụ ngwa ngwa na ìhè anyanwụ. Ha na-emegharị nke ọma na elu dị iche iche. Enwere ike ịhụ ha n'ebe ndị dị ala dị ka ọhịa mmiri ozuzo nke Amazon Basin, nakwa n'ebe oyi na-atụ, ugwu ugwu na-adịghị.
Ebe ọ bụla na Andes, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ezinụlọ ọ bụla nwere opekata mpe iri abụọ kui. Na Andes, ihe dị ka 90% nke anụmanụ niile ka a na-azụ n'ime ezinụlọ ọdịnala. Ebe a na-edebekarị anụmanụ bụ kichin. Ụfọdụ ndị mmadụ na-edobe anụmanụ n'ime olulu ma ọ bụ ngịga e ji adobe, ahịhịa amị na apịtị wuo, ma ọ bụ obere ụlọ ndị yiri kichin na-enweghị windo. Kui na-agbagharị n'ala mgbe niile, ọkachasị mgbe agụụ na-agụ ha. Ụfọdụ ndị kwenyere na ha chọrọ anwụrụ ọkụ, yabụ na-edobe ha na kichin ha na ebumnobi ha. Nri ha na-amasịkarị bụ alfalfa, ma ha na-erikwa ihe ndị dị na tebụl dị ka peels nduku, karọt, ahịhịa na ọka.
N'ebe dị ala ebe ọrụ ugbo banana na-eme, kui na-eri unere tozuru okè. Kui na-amalite iri nri nke onwe ha awa ole na ole ka amuchara nwa. Mmiri ara nne bụ naanị mgbakwunye na ọ bụghị akụkụ bụ isi nke nri ha. Ụmụ anụmanụ na-enweta mmiri site na nri dị ụtọ. Ndị ọrụ ugbo na-eji naanị nri kpọrọ nkụ na-azụ anụmanụ nwere usoro mmiri pụrụ iche maka anụmanụ.
Ndị bi na mpaghara Cusco kwenyere na cuy bụ nri kacha mma. Kui na-eri nri na kichin, zuru ike na nkuku ya, n'ite ụrọ na nso ebe ọkụ ọkụ. Ọnụ ọgụgụ ụmụ anụmanụ na kichin na-egosipụta ozugbo akụ na ụba. Onye na-enweghị kui na kichin bụ echiche nke ndị umengwụ na oke ogbenye. Ha na-ekwu banyere ndị dị otú ahụ, "Enwere m ọmịiko n'ebe ọ nọ, ọ dara ogbenye nke na o nweghị ọbụna otu kui." Ọtụtụ ezinụlọ bi n'elu ugwu na-ebi n'ụlọ na kui. Kui bụ akụkụ dị mkpa nke ezinụlọ. Ịkụkọ ihe na iri ya dị ka anụ na-emetụta akụkọ ọdịnala, echiche, asụsụ, na akụ na ụba ezinụlọ.
Andean na-ejikọta ya na anụmanụ ha. Ha na-ebikọ ọnụ n'otu ụlọ, na-elekọta ma na-eche banyere ha. Ha na-emeso ha dị ka anụ ụlọ. A na-akpọkarị osisi, ifuru na ugwu aha aha ha. Agbanyeghị, kui, dị ka ọkụkọ, anaghị enwe aha nke ha. A na-amatakarị ha site na njirimara anụ ahụ ha dị ka agba, okike, na nha.
Ịzụlite Cui bụ akụkụ dị mkpa nke omenala Andean. Anụmanụ mbụ na-apụta n'ụlọ na-abụkarị n'ụdị onyinye ma ọ bụ n'ihi mgbanwe. Ndị mmadụ anaghị azụta ha. Nwanyị na-aga ileta ndị ikwu ma ọ bụ ụmụaka na-ewerekarị kui ka ọ bụrụ onyinye. Kui, natara dị ka onyinye, ozugbo ghọrọ akụkụ nke ezinụlọ dị adị. Ọ bụrụ na anụmanụ mbụ a bụ nwanyị ma ọ dị ihe karịrị ọnwa atọ, mgbe ahụ enwere ike dị elu na ọ dị ime. Ọ bụrụ na enweghị nwoke n'ụlọ, mgbe ahụ a na-agbazinye ya n'aka onye agbata obi ma ọ bụ onye ikwu. Onye nwe nwoke nwere ikike nke nwanyị site na awụba nke mbụ ma ọ bụ nwoke ọ bụla. Nwoke agbaziri agbaziri na-alọta ozugbo nwoke ọzọ tolitere.
Ọrụ nlekọta anụmanụ, dị ka ọrụ ụlọ ndị ọzọ, bụ nke ụmụ nwanyị na ụmụaka na-arụ. A na-anakọta ihe niile fọdụrụ na nri maka kui. Ọ bụrụ na nwata esi n’ọhịa lọta na-achịkọtaghị nkụ na ahịhịa maka kui n’ụzọ, a na-abara ya mba dị ka onye umengwụ. Ichacha kichin na kui cubbyholes bụkwa ọrụ ụmụ nwanyị na ụmụaka.
N'ọtụtụ obodo, kui nwa bụ ihe nke ụmụaka. Ọ bụrụ na anụmanụ nwere otu agba na okike, mgbe ahụ, a na-aka ha akara pụrụ iche iji mara anụmanụ ha. Onye nwe anụ ahụ nwere ike ịtụfu ya ka ọ chọrọ. Ọ pụrụ ire ya, ree ya, ma ọ bụ gbuo ya. Kui na-arụ ọrụ dị ka obere ego na ụgwọ ọrụ maka ụmụaka na-arụ ọrụ nke ọma. Nwatakịrị ahụ na-ekpebi otú kacha mma ọ ga-esi jiri anụmanụ ya. Ụdị nwe a na-emetụtakwa obere anụ ụlọ ndị ọzọ.
Na omenala, a na-eji kui eme anụ naanị n'oge ma ọ bụ mmemme pụrụ iche, ọ bụghịkwa dị ka nri kwa ụbọchị ma ọ bụ ọbụna kwa izu. Naanị nso nso a ka eji kui maka mgbanwe. Ọ bụrụ na n'oge ndị a pụrụ iche ezinụlọ enweghị ike esi nri kui, mgbe ahụ ha na-esi nri ọkụkọ. N'okwu a, ezinụlọ na-arịọ ndị ọbịa ka ha gbaghara ha ma nye ihe ngọpụ maka enweghị ike isi nri kui. Ekwesịrị imesi ya ike na ọ bụrụ na esie kui, ndị ezinaụlọ, ọkachasị ụmụ nwanyị na ụmụaka, na-eje ozi ikpeazụ. Ha na-ejedebekarị ịta isi na akụkụ ahụ dị n'ime. Isi ọrụ pụrụ iche nke kui bụ ịchekwa ihu ezinụlọ ma zere nkatọ sitere n'aka ndị ọbịa.
Na Andes, a na-ejikọta ọtụtụ okwu na kui ndị na-enweghị ihe jikọrọ ya na ọrụ ọdịnala ya. A na-ejikarị Kui atụnyere. Ya mere, a na-eji nwanyị nwere ọtụtụ ụmụaka tụnyere kui. Ọ bụrụ na achọghị ka onye ọrụ were n'ọrụ n'ihi umengwụ ya ma ọ bụ nka dị ala, ha na-ekwu banyere ya "na enweghị ike ịtụkwasị ya obi na nlekọta kui", na-egosi na ọ nweghị ike ịrụ ọrụ kachasị mfe. Ọ bụrụ na nwanyị ma ọ bụ nwatakịrị na-aga obodo arịọ onye na-anya gwongworo ma ọ bụ onye ahịa na-eme njem ụgbọ mmiri, ha na-asị, "Biko were m, enwere m ike ọ dịkarịa ala na-eje ozi iji nye kui gị mmiri." A na-eji okwu kui mee ihe n'ọtụtụ egwu ndị mmadụ.
Usoro ọmụmụ na-agbanwe
Na Ecuador na Peru, enwere usoro ọmụmụ atọ maka kui. Nke a bụ ụdị anụ ụlọ (omenala), ụdị nkwonkwo (mmekọ ọnụ) na ụdị azụmahịa (ịzụ ahịa) (obere, ọkara na mmepụta anụ ụlọ).
Ọ bụ ezie na a na-eji usoro ọdịnala nke ịzụ ụmụ anụmanụ na kichin eme ihe ruo ọtụtụ narị afọ, ụzọ ndị ọzọ ka apụtawo na nso nso a. Ruo n'oge na-adịbeghị anya, n'ime mba anọ Andean, a tụlere nsogbu nke usoro sayensị maka ịzụlite kui nke ọma. Bolivia ka na-eji naanị usoro ọdịnala. Ọ ga-ewe Bolivia ihe karịrị otu afọ iji ruo ọkwa nke mba atọ ndị ọzọ. Ndị na-eme nchọpụta Peruvian enweela ọganihu dị ukwuu n'ịzụ ụmụ anụmanụ, mana na Bolivia ha chọrọ ịzụlite ụdị mpaghara nke ha.
N'afọ 1967, ndị ọkà mmụta sayensị na Mahadum Agrarian nke La Molina (Lima, Peru) ghọtara na ụmụ anụmanụ na-ebelata nha site n'otu ọgbọ ruo n'ọzọ, dịka ndị bi n'ugwu ugwu na-ere ma na-eri anụ ndị kasị ukwuu, ma hapụ obere na ndị na-eto eto. ozuzu. Ndị ọkà mmụta sayensị jisiri ike kwụsị usoro a nke ịkụpịa kui. Ha nwere ike ịhọrọ anụmanụ kachasị mma maka ịzụ ụmụ site na mpaghara dị iche iche na, na ndabere ha, mepụta ụdị ọhụrụ. Ka ọ na-erule mmalite nke iri asaa na-anata anụmanụ ndị ruru kilogram 1.7.
Taa na Peru, ndị na-eme nchọpụta na mahadum azụlitela ụdị kui kasị ukwuu n'ụwa. Anụmanụ ndị tụrụ ihe dị ka kilogram 0.75 na mmalite ọmụmụ ihe ugbu a karịrị kilogram abụọ. Site n'inye ụmụ anụmanụ nri kwesịrị ekwesị, otu ezinụlọ nwere ike ịnata anụ karịrị kilogram 2 kwa ọnwa. Anụ ahụ dị njikere maka oriri ugbua mgbe ọ dị afọ 5.5. Maka uto ngwa ngwa nke ụmụ anụmanụ, a ga-enye ha nri kwesịrị ekwesị nke ọka, soy, ọka, alfalfa na otu gram nke ascorbic acid maka lita mmiri ọ bụla. Kui na-eri nri gram 10 ruo 12 ma na-abawanye ibu site na 30 ruo 7 grams kwa ụbọchị.
N'ime obodo mepere emepe, ole na ole na-amụ kui na kichin. N'ime ime obodo, ezinụlọ ndị bi n'otu ọnụ ụlọ ma ọ bụ n'ebe okpomọkụ dị ala na-ekerịta ụlọ ha na kui. Ha na-eme nke a ọ bụghị naanị n'ihi enweghị ohere, mana n'ihi ọdịnala nke ọgbọ ochie. Onye na-akpa ákwà kapet si n'obodo nta Salasaca dị na mpaghara Tungurahua (Ecuador) nwere ụlọ nwere ọnụ ụlọ anọ. Ụlọ ahụ nwere otu ime ụlọ, otu kichin na ọnụ ụlọ abụọ nwere akwa akwa. N'ime kichin, yana n'ime ime ụlọ, e nwere akwa osisi sara mbara. Ọ nwere ike dabara mmadụ isii. Ezinụlọ ahụ nwere ihe dị ka anụmanụ iri abụọ na ise bi n'okpuru otu akwa. Mgbe kui n'efu na-akwakọba na akwa akwa mmiri dị n'okpuru akwa, a na-ebufe anụmanụ ahụ n'àkwà ọzọ. A na-ewepụ ihe mkpofu n'okpuru ihe ndina n'ogige, a mịrị amị ma jiri ya mee ihe dị ka fatịlaịza n'ogige. Ọ bụ ezie na a na-edobe usoro a nke ịzụ ụmụ anụmanụ nsọ site na narị afọ nke ọdịnala, ma ugbu a, a na-eji nwayọọ nwayọọ dochie ya site na ụzọ ọhụrụ, nke nwere ezi uche.
Ndị ọrụ ime obodo na Tiocajas nwere ụlọ nwere okpukpu abụọ. A na-ekewa ala mbụ nke ụlọ ahụ n'ime igbe brik asatọ na mpaghara nke otu square mita. Ha nwere ihe dị ka otu narị anụmanụ. N'elu ụlọ nke abụọ na-ebi otu ezinụlọ na-elekọta ihe onwunwe nke imekọ ihe ọnụ.
Ịzụ kui na usoro ọhụrụ na-efu ọnụ. Ọnụ ahịa ngwaahịa ugbo dị ka poteto, ọka na ọka wit na-agbanwe agbanwe. Kui bụ naanị ngwaahịa nwere ọnụ ahịa ahịa kwụsiri ike. Ọ dị mkpa ịmara na kui ozuzu na-akwalite ọrụ ụmụ nwanyị na ezinaụlọ. Ọ bụ ụmụ nwanyị na-azụ ụmụ anụmanụ, ụmụ nwoke anaghịzi atamu ntamu megide ụmụ nwanyị maka igbu oge ha na nzukọ na-enweghị isi. N'ụzọ megidere nke ahụ, ha na-anya isi na ya. Ụfọdụ ụmụ nwanyị na-ekwudị na ha agbanweela mmekọrịta dị n'etiti di na nwunye. Otu n'ime ndị inyom na-arụkọ ọrụ ọnụ kwuru n'ịkwa emo na "ugbu a ọ bụ m nọ n'ụlọ na-eyi akpụkpọ ụkwụ."
Site na anụ ụlọ gaa n'ahịa ahịa
Anụ Kui na-erute ndị na-azụ ahịa site na mmemme mepere emepe, nnukwu ụlọ ahịa yana site na mmekọrịta ya na ndị na-emepụta ihe. Obodo ọ bụla na-enye ndị ọrụ ugbo si mpaghara dị nso bute anụmanụ ha ga-ere n’ahịa mepere emepe. Maka ebumnuche a, ndị isi obodo na-ekenye ebe pụrụ iche.
N'ahịa, ọnụahịa nke otu anụmanụ, dabere na nha ya, bụ $ 1-3. Amachibidoro ndị ọrụ ugbo (ndị India) ire anụmanụ ozugbo n'ụlọ nri. Enwere ọtụtụ ndị na-ere ahịa mestizo n'ahịa, na-eresị anụmanụ ahụ n'ụlọ nri. Onye na-ere ere nwere ihe karịrị 25% uru site na anụmanụ ọ bụla. Mestizos na-achọkarị ime ka ndị ọrụ ugbo mara mma, na dịka iwu, ha na-aga nke ọma mgbe niile.
Fatịlaịza organic kacha mma
Kui abụghị naanị anụ dị elu. Enwere ike ịgbanwe ihe mkpofu anụmanụ ka ọ bụrụ fatịlaịza organic dị elu. A na-anakọta ihe mkpofu mgbe niile iji fatịlaịza ubi na ubi mkpụrụ osisi. Maka mmepụta fatịlaịza, a na-eji eriri earthworm na-acha uhie uhie.
Ị nwere ike ịhụ ihe atụ ndị ọzọ na ibe weebụ nke A.Savin na http://polymer.chph.ras.ru/asavin/swinki/msv/msv.htm.
Edmundo Morales
Alexander Savin, Dọkịta nke Physical and Mathematical Sciences mere ntụgharị asụsụ a.
Ntụgharị asụsụ izizi dị na ibe webụsaịtị A. Savin dị na http://polymer.chph.ras.ru/asavin/swinki/msv/msv.htm.
A. Savin ji obiọma kwere ka anyị bipụta ihe a na webụsaịtị anyị. Daalụ nke ukwuu maka ohere a bara oke uru!
ISI NKE I. Site na anụ ụlọ gaa n'ahịa ahịa
Na South America, a na-eji osisi dịka poteto na ọka na anụmanụ dịka llamas na kui eme ihe dị ka nri. Dị ka onye ọkà mmụta ihe ochie nke Peruvian Lumbreras si kwuo, kui anụ ụlọ, tinyere osisi ndị a na-akọ na anụ ụlọ ndị ọzọ, ejirila Andes mee ihe kemgbe ihe dị ka 5000 BC. na mpaghara Antiplano. Ụdị anụ ọhịa kui bi na mpaghara a.
Куи (Guinea pig) nke a bụ anụmanụ akpọghị aha ya ebe ọ bụ na ọ bụghị ezi na ọ bụghị Guinea. Ọ bụghịdị nke ezinụlọ òké. O nwere ike ịbụ na e ji okwu Guinea mee ihe kama ịbụ okwu yiri ya bụ Guiana, aha obodo South America nke e si na kui bupụ na Europe. Ndị Europe nwekwara ike iche na e si n'ụsọ oké osimiri Guinea dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ Afrịka ebute kui, ebe ọ bụ na ụgbọ mmiri na-ebu ndị ohu na-esi na Guinea bute ha site na South America. Nkọwa ọzọ metụtara eziokwu ahụ bụ na a na-ere kui na England maka otu Guinea (Guinea). Guinea bụ mkpụrụ ego ọla edo e kpụrụ n'England na 1663. Na Europe dum, kui ghọrọ anụ ụlọ na-ewu ewu ngwa ngwa. Queen Elizabeth I n'onwe ya nwere otu anụmanụ, nke nyere aka na mgbasa ya ngwa ngwa.
Enwere ihe karịrị nde kui 30 ugbu a na Peru, ihe karịrị nde 10 na Ecuador, 700 na Colombia, na ihe karịrị nde 3 na Bolivia. Nkezi arọ nke anụmanụ bụ 750 grams, nkezi ogologo bụ 30 cm (akụkụ dịgasị iche site na 20 ruo 40 cm).
Kui enweghị ọdụ. Ajị anụ nwere ike ịdị nro na nke siri ike, mkpụmkpụ na ogologo, kwụ ọtọ na cury. Agba ndị a na-ahụkarị bụ ọcha, agba aja aja, isi awọ, na ngwakọta dị iche iche. Oji dị ọcha dị ụkọ. Anụmanụ ahụ na-eme nke ọma. Nwanyị ahụ nwere ike ịtụrụ ime mgbe ọ dị ọnwa atọ na mgbe ahụ kwa ụbọchị iri isii na ise ruo iri asaa na ise. N'agbanyeghị na nwanyị nwere naanị ọnụ ara abụọ, ọ na-enwe ike ịmụ nwa na ịzụ ụmụ ise ma ọ bụ isii, n'ihi nnukwu abụba nke mmiri ara ehi.
A na-enwekarị ezì 2 ruo 4 na-awụba n'oké osimiri, mana ọ bụghị ihe ọhụrụ maka asatọ. Kui nwere ike ịdị ndụ ruo afọ itoolu, mana nkezi ndụ ndụ bụ afọ atọ. Ụmụ nwanyị asaa nwere ike ịmụ ụmụ 72 n'ime otu afọ, na-amịpụta anụ karịrị kilogram iri atọ na ise. Onye Peruvian cuy mgbe ọ dị ọnwa atọ na-atụ ihe dịka gram 850. Onye ọrụ ugbo sitere n'otu nwoke na nwanyị iri n'ime otu afọ nwere ike nwee anụmanụ 361. Ndị ọrụ ugbo na-azụ anụ n’ahịa na-ere ụmụ nwanyị ka awụsara ahịhịa ha ruru nke atọ, n’ihi na ụmụ nwanyị ndị a na-ebu ibu ma na-atụ ihe karịrị gram 1 kilogram 200 ma na-ere ya ọnụ ahịa dị elu karịa ndị nwoke ma ọ bụ nwanyị ndị na-amụbeghị nwa. Mgbe nke atọ gachara, ụmụ nwanyị na-azụ ụmụ na-eri ọtụtụ nri na ọnwụ ha n'oge ịmụ nwa dị elu.
A na-emegharị Kui nke ọma na mpaghara ihu igwe (ugwu okpomọkụ na ugwu dị elu) bụ ebe a na-azụkarị ha n'ime ụlọ iji chebe ha pụọ na oke ihu igwe. N'agbanyeghị na ha nwere ike ịdị ndụ na 30 Celsius C, gburugburu ebe obibi ha bụ ebe okpomọkụ sitere na 22 Celsius C n'ehihie ruo 7 Celsius C n'abalị. Kui, Otú ọ dị, anaghị anabata okpomọkụ na-adịghị mma na nke dị elu ma na-ekpo ọkụ ngwa ngwa na ìhè anyanwụ. Ha na-emegharị nke ọma na elu dị iche iche. Enwere ike ịhụ ha n'ebe ndị dị ala dị ka ọhịa mmiri ozuzo nke Amazon Basin, nakwa n'ebe oyi na-atụ, ugwu ugwu na-adịghị.
Ebe ọ bụla na Andes, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ezinụlọ ọ bụla nwere opekata mpe iri abụọ kui. Na Andes, ihe dị ka 90% nke anụmanụ niile ka a na-azụ n'ime ezinụlọ ọdịnala. Ebe a na-edebekarị anụmanụ bụ kichin. Ụfọdụ ndị mmadụ na-edobe anụmanụ n'ime olulu ma ọ bụ ngịga e ji adobe, ahịhịa amị na apịtị wuo, ma ọ bụ obere ụlọ ndị yiri kichin na-enweghị windo. Kui na-agbagharị n'ala mgbe niile, ọkachasị mgbe agụụ na-agụ ha. Ụfọdụ ndị kwenyere na ha chọrọ anwụrụ ọkụ, yabụ na-edobe ha na kichin ha na ebumnobi ha. Nri ha na-amasịkarị bụ alfalfa, ma ha na-erikwa ihe ndị dị na tebụl dị ka peels nduku, karọt, ahịhịa na ọka.
N'ebe dị ala ebe ọrụ ugbo banana na-eme, kui na-eri unere tozuru okè. Kui na-amalite iri nri nke onwe ha awa ole na ole ka amuchara nwa. Mmiri ara nne bụ naanị mgbakwunye na ọ bụghị akụkụ bụ isi nke nri ha. Ụmụ anụmanụ na-enweta mmiri site na nri dị ụtọ. Ndị ọrụ ugbo na-eji naanị nri kpọrọ nkụ na-azụ anụmanụ nwere usoro mmiri pụrụ iche maka anụmanụ.
Ndị bi na mpaghara Cusco kwenyere na cuy bụ nri kacha mma. Kui na-eri nri na kichin, zuru ike na nkuku ya, n'ite ụrọ na nso ebe ọkụ ọkụ. Ọnụ ọgụgụ ụmụ anụmanụ na kichin na-egosipụta ozugbo akụ na ụba. Onye na-enweghị kui na kichin bụ echiche nke ndị umengwụ na oke ogbenye. Ha na-ekwu banyere ndị dị otú ahụ, "Enwere m ọmịiko n'ebe ọ nọ, ọ dara ogbenye nke na o nweghị ọbụna otu kui." Ọtụtụ ezinụlọ bi n'elu ugwu na-ebi n'ụlọ na kui. Kui bụ akụkụ dị mkpa nke ezinụlọ. Ịkụkọ ihe na iri ya dị ka anụ na-emetụta akụkọ ọdịnala, echiche, asụsụ, na akụ na ụba ezinụlọ.
Andean na-ejikọta ya na anụmanụ ha. Ha na-ebikọ ọnụ n'otu ụlọ, na-elekọta ma na-eche banyere ha. Ha na-emeso ha dị ka anụ ụlọ. A na-akpọkarị osisi, ifuru na ugwu aha aha ha. Agbanyeghị, kui, dị ka ọkụkọ, anaghị enwe aha nke ha. A na-amatakarị ha site na njirimara anụ ahụ ha dị ka agba, okike, na nha.
Ịzụlite Cui bụ akụkụ dị mkpa nke omenala Andean. Anụmanụ mbụ na-apụta n'ụlọ na-abụkarị n'ụdị onyinye ma ọ bụ n'ihi mgbanwe. Ndị mmadụ anaghị azụta ha. Nwanyị na-aga ileta ndị ikwu ma ọ bụ ụmụaka na-ewerekarị kui ka ọ bụrụ onyinye. Kui, natara dị ka onyinye, ozugbo ghọrọ akụkụ nke ezinụlọ dị adị. Ọ bụrụ na anụmanụ mbụ a bụ nwanyị ma ọ dị ihe karịrị ọnwa atọ, mgbe ahụ enwere ike dị elu na ọ dị ime. Ọ bụrụ na enweghị nwoke n'ụlọ, mgbe ahụ a na-agbazinye ya n'aka onye agbata obi ma ọ bụ onye ikwu. Onye nwe nwoke nwere ikike nke nwanyị site na awụba nke mbụ ma ọ bụ nwoke ọ bụla. Nwoke agbaziri agbaziri na-alọta ozugbo nwoke ọzọ tolitere.
Ọrụ nlekọta anụmanụ, dị ka ọrụ ụlọ ndị ọzọ, bụ nke ụmụ nwanyị na ụmụaka na-arụ. A na-anakọta ihe niile fọdụrụ na nri maka kui. Ọ bụrụ na nwata esi n’ọhịa lọta na-achịkọtaghị nkụ na ahịhịa maka kui n’ụzọ, a na-abara ya mba dị ka onye umengwụ. Ichacha kichin na kui cubbyholes bụkwa ọrụ ụmụ nwanyị na ụmụaka.
N'ọtụtụ obodo, kui nwa bụ ihe nke ụmụaka. Ọ bụrụ na anụmanụ nwere otu agba na okike, mgbe ahụ, a na-aka ha akara pụrụ iche iji mara anụmanụ ha. Onye nwe anụ ahụ nwere ike ịtụfu ya ka ọ chọrọ. Ọ pụrụ ire ya, ree ya, ma ọ bụ gbuo ya. Kui na-arụ ọrụ dị ka obere ego na ụgwọ ọrụ maka ụmụaka na-arụ ọrụ nke ọma. Nwatakịrị ahụ na-ekpebi otú kacha mma ọ ga-esi jiri anụmanụ ya. Ụdị nwe a na-emetụtakwa obere anụ ụlọ ndị ọzọ.
Na omenala, a na-eji kui eme anụ naanị n'oge ma ọ bụ mmemme pụrụ iche, ọ bụghịkwa dị ka nri kwa ụbọchị ma ọ bụ ọbụna kwa izu. Naanị nso nso a ka eji kui maka mgbanwe. Ọ bụrụ na n'oge ndị a pụrụ iche ezinụlọ enweghị ike esi nri kui, mgbe ahụ ha na-esi nri ọkụkọ. N'okwu a, ezinụlọ na-arịọ ndị ọbịa ka ha gbaghara ha ma nye ihe ngọpụ maka enweghị ike isi nri kui. Ekwesịrị imesi ya ike na ọ bụrụ na esie kui, ndị ezinaụlọ, ọkachasị ụmụ nwanyị na ụmụaka, na-eje ozi ikpeazụ. Ha na-ejedebekarị ịta isi na akụkụ ahụ dị n'ime. Isi ọrụ pụrụ iche nke kui bụ ịchekwa ihu ezinụlọ ma zere nkatọ sitere n'aka ndị ọbịa.
Na Andes, a na-ejikọta ọtụtụ okwu na kui ndị na-enweghị ihe jikọrọ ya na ọrụ ọdịnala ya. A na-ejikarị Kui atụnyere. Ya mere, a na-eji nwanyị nwere ọtụtụ ụmụaka tụnyere kui. Ọ bụrụ na achọghị ka onye ọrụ were n'ọrụ n'ihi umengwụ ya ma ọ bụ nka dị ala, ha na-ekwu banyere ya "na enweghị ike ịtụkwasị ya obi na nlekọta kui", na-egosi na ọ nweghị ike ịrụ ọrụ kachasị mfe. Ọ bụrụ na nwanyị ma ọ bụ nwatakịrị na-aga obodo arịọ onye na-anya gwongworo ma ọ bụ onye ahịa na-eme njem ụgbọ mmiri, ha na-asị, "Biko were m, enwere m ike ọ dịkarịa ala na-eje ozi iji nye kui gị mmiri." A na-eji okwu kui mee ihe n'ọtụtụ egwu ndị mmadụ.
Usoro ọmụmụ na-agbanwe
Na Ecuador na Peru, enwere usoro ọmụmụ atọ maka kui. Nke a bụ ụdị anụ ụlọ (omenala), ụdị nkwonkwo (mmekọ ọnụ) na ụdị azụmahịa (ịzụ ahịa) (obere, ọkara na mmepụta anụ ụlọ).
Ọ bụ ezie na a na-eji usoro ọdịnala nke ịzụ ụmụ anụmanụ na kichin eme ihe ruo ọtụtụ narị afọ, ụzọ ndị ọzọ ka apụtawo na nso nso a. Ruo n'oge na-adịbeghị anya, n'ime mba anọ Andean, a tụlere nsogbu nke usoro sayensị maka ịzụlite kui nke ọma. Bolivia ka na-eji naanị usoro ọdịnala. Ọ ga-ewe Bolivia ihe karịrị otu afọ iji ruo ọkwa nke mba atọ ndị ọzọ. Ndị na-eme nchọpụta Peruvian enweela ọganihu dị ukwuu n'ịzụ ụmụ anụmanụ, mana na Bolivia ha chọrọ ịzụlite ụdị mpaghara nke ha.
N'afọ 1967, ndị ọkà mmụta sayensị na Mahadum Agrarian nke La Molina (Lima, Peru) ghọtara na ụmụ anụmanụ na-ebelata nha site n'otu ọgbọ ruo n'ọzọ, dịka ndị bi n'ugwu ugwu na-ere ma na-eri anụ ndị kasị ukwuu, ma hapụ obere na ndị na-eto eto. ozuzu. Ndị ọkà mmụta sayensị jisiri ike kwụsị usoro a nke ịkụpịa kui. Ha nwere ike ịhọrọ anụmanụ kachasị mma maka ịzụ ụmụ site na mpaghara dị iche iche na, na ndabere ha, mepụta ụdị ọhụrụ. Ka ọ na-erule mmalite nke iri asaa na-anata anụmanụ ndị ruru kilogram 1.7.
Taa na Peru, ndị na-eme nchọpụta na mahadum azụlitela ụdị kui kasị ukwuu n'ụwa. Anụmanụ ndị tụrụ ihe dị ka kilogram 0.75 na mmalite ọmụmụ ihe ugbu a karịrị kilogram abụọ. Site n'inye ụmụ anụmanụ nri kwesịrị ekwesị, otu ezinụlọ nwere ike ịnata anụ karịrị kilogram 2 kwa ọnwa. Anụ ahụ dị njikere maka oriri ugbua mgbe ọ dị afọ 5.5. Maka uto ngwa ngwa nke ụmụ anụmanụ, a ga-enye ha nri kwesịrị ekwesị nke ọka, soy, ọka, alfalfa na otu gram nke ascorbic acid maka lita mmiri ọ bụla. Kui na-eri nri gram 10 ruo 12 ma na-abawanye ibu site na 30 ruo 7 grams kwa ụbọchị.
N'ime obodo mepere emepe, ole na ole na-amụ kui na kichin. N'ime ime obodo, ezinụlọ ndị bi n'otu ọnụ ụlọ ma ọ bụ n'ebe okpomọkụ dị ala na-ekerịta ụlọ ha na kui. Ha na-eme nke a ọ bụghị naanị n'ihi enweghị ohere, mana n'ihi ọdịnala nke ọgbọ ochie. Onye na-akpa ákwà kapet si n'obodo nta Salasaca dị na mpaghara Tungurahua (Ecuador) nwere ụlọ nwere ọnụ ụlọ anọ. Ụlọ ahụ nwere otu ime ụlọ, otu kichin na ọnụ ụlọ abụọ nwere akwa akwa. N'ime kichin, yana n'ime ime ụlọ, e nwere akwa osisi sara mbara. Ọ nwere ike dabara mmadụ isii. Ezinụlọ ahụ nwere ihe dị ka anụmanụ iri abụọ na ise bi n'okpuru otu akwa. Mgbe kui n'efu na-akwakọba na akwa akwa mmiri dị n'okpuru akwa, a na-ebufe anụmanụ ahụ n'àkwà ọzọ. A na-ewepụ ihe mkpofu n'okpuru ihe ndina n'ogige, a mịrị amị ma jiri ya mee ihe dị ka fatịlaịza n'ogige. Ọ bụ ezie na a na-edobe usoro a nke ịzụ ụmụ anụmanụ nsọ site na narị afọ nke ọdịnala, ma ugbu a, a na-eji nwayọọ nwayọọ dochie ya site na ụzọ ọhụrụ, nke nwere ezi uche.
Ndị ọrụ ime obodo na Tiocajas nwere ụlọ nwere okpukpu abụọ. A na-ekewa ala mbụ nke ụlọ ahụ n'ime igbe brik asatọ na mpaghara nke otu square mita. Ha nwere ihe dị ka otu narị anụmanụ. N'elu ụlọ nke abụọ na-ebi otu ezinụlọ na-elekọta ihe onwunwe nke imekọ ihe ọnụ.
Ịzụ kui na usoro ọhụrụ na-efu ọnụ. Ọnụ ahịa ngwaahịa ugbo dị ka poteto, ọka na ọka wit na-agbanwe agbanwe. Kui bụ naanị ngwaahịa nwere ọnụ ahịa ahịa kwụsiri ike. Ọ dị mkpa ịmara na kui ozuzu na-akwalite ọrụ ụmụ nwanyị na ezinaụlọ. Ọ bụ ụmụ nwanyị na-azụ ụmụ anụmanụ, ụmụ nwoke anaghịzi atamu ntamu megide ụmụ nwanyị maka igbu oge ha na nzukọ na-enweghị isi. N'ụzọ megidere nke ahụ, ha na-anya isi na ya. Ụfọdụ ụmụ nwanyị na-ekwudị na ha agbanweela mmekọrịta dị n'etiti di na nwunye. Otu n'ime ndị inyom na-arụkọ ọrụ ọnụ kwuru n'ịkwa emo na "ugbu a ọ bụ m nọ n'ụlọ na-eyi akpụkpọ ụkwụ."
Site na anụ ụlọ gaa n'ahịa ahịa
Anụ Kui na-erute ndị na-azụ ahịa site na mmemme mepere emepe, nnukwu ụlọ ahịa yana site na mmekọrịta ya na ndị na-emepụta ihe. Obodo ọ bụla na-enye ndị ọrụ ugbo si mpaghara dị nso bute anụmanụ ha ga-ere n’ahịa mepere emepe. Maka ebumnuche a, ndị isi obodo na-ekenye ebe pụrụ iche.
N'ahịa, ọnụahịa nke otu anụmanụ, dabere na nha ya, bụ $ 1-3. Amachibidoro ndị ọrụ ugbo (ndị India) ire anụmanụ ozugbo n'ụlọ nri. Enwere ọtụtụ ndị na-ere ahịa mestizo n'ahịa, na-eresị anụmanụ ahụ n'ụlọ nri. Onye na-ere ere nwere ihe karịrị 25% uru site na anụmanụ ọ bụla. Mestizos na-achọkarị ime ka ndị ọrụ ugbo mara mma, na dịka iwu, ha na-aga nke ọma mgbe niile.
Fatịlaịza organic kacha mma
Kui abụghị naanị anụ dị elu. Enwere ike ịgbanwe ihe mkpofu anụmanụ ka ọ bụrụ fatịlaịza organic dị elu. A na-anakọta ihe mkpofu mgbe niile iji fatịlaịza ubi na ubi mkpụrụ osisi. Maka mmepụta fatịlaịza, a na-eji eriri earthworm na-acha uhie uhie.
Ị nwere ike ịhụ ihe atụ ndị ọzọ na ibe weebụ nke A.Savin na http://polymer.chph.ras.ru/asavin/swinki/msv/msv.htm.
Ị nwekwara ike-amasị
Nri ji achọ oke bekee
Ịhọrọ ebe obibi maka ezi
